Overgangsrituelen

Kleine kinderen worden groot. Mijn kleindochter van zes doet dit jaar haar eerste communie. Ja, zover is ze al. “Groot,” vindt ze zelf en dat is ook zo. De kleine zorgen voorbij, de grote wellicht nog voor de boeg. Zo’n eerste communie is een overgangsritueel. Het behoorde oorspronkelijk tot de lentefeesten die onze voorouders al in de Keltische tijd (zo’n 2000 jaar geleden) vierden. Die Kelten vierden het ontwaken van de levengevende krachten van de lente o.a. in het feest van Ostara dat elk jaar plaats vond wanneer de dag even lang werd als de nacht. Dat lentefeest stond bij de Kelten in het teken van de vruchtbaarheid. Ostara was de godin met de haas. Tijdens Ostara gaven mensen elkaar beschilderde eieren. De naam Ostara verbasterde geleidelijk tot Easter en Ostern, Engels en Duits voor Pasen. De haas van Ostara werd dus onze paashaas. Bij Ostara hoorde ook het overgangsritueel van kind naar volwassene. Dat is onze eerste communie, die daarom steevast in het voorjaar gevierd wordt. Mijn kleindochter kijkt dan ook vooruit naar een communiefeest met veel zon, nieuwe bloemen en planten in de tuin en kwetterende en kwinkelerende vogels in de bomen… een lentefeest dus, met zichzelf in de nieuwe communiekleren als lentefee, inderdaad. En uiteraard ook met cadeautjes, want de paaseieren die er oorspronkelijk bijhoorden, zijn dan al lang op.

Overgangsrituelen bij de belangrijke levensfasen zitten in ieder van ons en je vindt ze in alle culturen. Je geraakt er niet los van, ook al ben je je er vaak niet van bewust. Het is toch normaal dat een 18-jarige een verjaardagsfuif geeft en al wordt er de dag van vandaag minder kerkelijk gehuwd, mekaar trouwringen geven en met rijst gooien is er toch nog altijd bij. Het overkomt ons dus allemaal en dat is maar goed ook, want al zijn overgangsrituelen vaak drempels vol onzekerheid, ze bieden ook houvast en geven structuur aan een leven.

Voor kinderen in de lagere school zijn ook sneeuwklassen een overgangsritueel. De leerlingen nemen immers afscheid van hun geborgen schooltje met de juffrouwen en meesters en gaan binnen korte tijd naar de grote school met de mevrouwen en meneren. Ze vieren dat nakende afscheid door een laatste keer als hechte klasgroep voor een langere periode samen op reis te gaan, naar Zwitserland, tien dagen naar de sneeuw. Een belangrijk moment in hun leven en voor de meesten is het de eerste keer dat ze zonder de geborgenheid van de ouders op reis gaan. Het is een echt avontuur… Ik moet daarbij onwillekeurig terugdenken aan de film Stand By Me. Daar kijkt het inmiddels volwassen geworden hoofdpersonage Gordie Lachance terug op een avontuur dat hij samen met zijn drie vrienden op twaalfjarige leeftijd beleefde. De film opent met deze uitspraak: I never had any friends later on like the ones I had when I was twelve. Jesus, does anyone?

Enkele weken geleden sloeg voor zo’n groep kinderen het noodlot toe midden in zo’n overgangsritueel: de schoolbus verongelukte op weg naar huis en 22 kinderen lieten het leven… Iedereen ver en dichtbij reageerde gechoqueerd en aangeslagen, er volgde prompt een dag van nationale rouw, er stonden lange rijen aan te schuiven om op diverse plaatsen de rouwregisters te tekenen… We verdragen het immers niet als overgangsrituelen bruusk verstoord worden door het noodlot.  En we verdragen het nog minder als het noodlot ons treft in onze toekomst, in onze kinderen. Woorden schieten dan te kort en we worden daarom meegevoerd in stromen van zeer diverse emotionaliteit: verbijstering, ongeloof, woede, berusting, meeleven, rouw… Het zal de overlevenden van de busramp en de nabestaanden van de overledenen veel sereniteit en wijsheid vergen om het gebeurde te kunnen plaatsen. Net daarom maakte de afscheidsviering in Lommel enkele dagen na de ramp zo’n grote indruk. Een sereen eerbetoon aan de slachtoffers van een ramp die onbegrijpelijk blijft, maar waar je je onvermijdelijk moet bij neerleggen, een afscheid met alles erop en eraan: getuigenissen van ouders, leeftijdsgenoten die voor zang en dans zorgen, de inzet van een aantal BV’s die de presentatie en inkleding ter harte namen, de troostende aanwezigheid van twee koningshuizen en binnen- en buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders… Voor sommigen lijkt dit alles misschien overdreven, maar ook die afscheidsviering was broodnodig: het was op zijn beurt een overgangsritueel voor die vele ouders die nu een leven zonder het verongelukte kind tegemoet gaan. En dat dwingt meeleven en respect af.

Maar het leven gaat door, zegt het cliché, en al zullen we deze collectieve rouwervaring niet vlug vergeten, we zullen toch doorgaan met de even onvermijdelijke als dagdagelijkse loop der dingen, op naar een volgend overgangsritueel: volwassenheid, huwelijk, inwijding in een nieuwe werkkring, pensioen, overlijden.