Cleopatra en Angelina
De wereldliteratuur - van Homeros tot nu - wordt bevolkt met mooie vrouwen en de tragiek die vaak verweven is met hun schoonheid. Emma Bovary, Anna Karenina, Molly Bloom, Constance Chatterley, Clarissa Dalloway… we kennen ze wel. Om Helena, mooiste vrouw van Griekenland, werd tien jaar lang de Trojaanse oorlog uitgevochten, leerden we op school. En Vergilius beschreef uitvoerig de schoonheid van Dido, koningin van Carthago, die verliefd op Aeneas, uit liefdesverdriet zelfmoord pleegde. Een aparte plaats in het rijtje wordt toebedeeld aan Cleopatra, koningin van Egypte, en wel omdat zij vrijwel de enige is die vaak geassocieerd wordt met een schoonheidsgebrek. Zij had immers een te grote neus. Blaise Pascal beweerde ooit dat de neus van Cleopatra, als ze korter was geweest, het hele aanzien van de wereld zou veranderd hebben. Daarmee bedoelde hij dat kleine oorzaken grote gevolgen kunnen hebben. Cleopatra had dan wel een neus die wellicht niet het toppunt van schoonheid was, maar net dat schoonheidsgebrek maakte haar aantrekkelijk voor de toenmalige groten der aarde: Julius Caesar en Marcus Antonius. Wie zal zeggen of Marcus Antonius wel op haar verliefd zou geworden zijn als ze een snoezig wipneusje had gehad? En of hij dan in de slag bij Actium de steven zou gewend hebben om zijn geliefde te volgen?
Enkele weken geleden werd zelfs Cleopatra plots een beetje bleek rond de neus… Angelina Jolie, weliswaar geen ‘wereldliteratuur’-schoonheid, maar volgens kenners wél de mooiste vrouw ter wereld, maakte op 14 mei op een opiniepagina in The New York Times bekend dat ze haar borsten preventief had laten amputeren om het risico op borstkanker te verminderen. De schoonheid en het leven bedreigd door de sluipmoordenaar die kanker heet… Tragisch en het overkomt meer stervelingen, maar was in dit geval de therapie niet erger dan de (overigens nog niet opgedoken) kwaal? Jolie zorgde in haar bericht zelf voor enige toelichting. Voor de emo-gevoeligen onder ons: zij wenst zo lang mogelijk in leven te blijven om voor haar kinderen te blijven zorgen. Voor de geneeskundige techneuten onder ons: door een mutatie in het BRCA1-gen had zij een kans van 87% om borstkanker te krijgen, na de mastectomie is dit gezakt tot onder de 5%.
Mijn eerste reactie was er een van begrip, want uiteraard is het motief dat Jolie aanhaalt nobel te noemen. Immers, wat moeten kinderen zonder moeder (of vader) in deze verwarrende en hectische tijden? Toch blijft er iets in me knagen. Ergens achterin mijn hersenpan piept een angstig stemmetje dat zich afvraagt wat ik - weliswaar als man - zou kunnen laten verwijderen om zoals Jolie te verhinderen dat mijn (klein)kinderen (groot)vaderloos in deze lepe wereld moeten ronddolen. Longen? Hart? Prostaat? Hersenen? Misschien moest ik maar eens uitkijken naar een moderne medicijnman die mijn (nood)lot preventief wil wegsnijden, al zal dat wel helemaal onmogelijk en dus onbetaalbaar blijken.
Daarnaast kun je je de vraag stellen waarom Jolies dilemma zo levensgroot in de wereldpers moest. Om het onderwerp ruimer bespreekbaar te maken, om andere vrouwen te waarschuwen voor de tikkende tijdbom waarmee ze in de bloes lopen, om… Natuurlijk, openheid en duidelijkheid zijn – vooral rond problematische thema’s zoals ziekte en dood – zeker een pluspunt. Probleem is echter dat hier toch ook wel een aardig brokje hypocrisie en discriminatie om het hoekje komt loeren. Hoeveel procent van de vrouwen die mogelijk met hetzelfde risico rondlopen zouden zich een behandeling-à-la-Jolie kunnen veroorloven? Voor de vrouwen met het risico op borstkanker in de sloppenwijken bij een Zuid-Amerikaanse megastad of in de arme hutjes zonder stromend water ergens in een Afrikaans broussedorp zijn er geen peperdure preventieve tests, zijn er geen heelkundige ingrepen, geen implantaten, geen postoperatieve therapieën. De keuze die Jolie maakte, lijkt me die van een steenrijke, door het lot begunstigde en maatschappelijk geprivilegieerde diva. En ergens besluipt me ook nog het ongemakkelijk gevoel dat de commerciële belangen van medische instellingen, implantaatfabrikanten, plastische chirurgie-goeroes en andere wonderdoktoors wel eens erg gediend zouden kunnen zijn met de outing van een celebrity zoals Angelina Jolie.
Ten slotte is er nog het ethische aspect van de ingreep. Daarover kun je van mening verschillen. Ik wil hier geen zeker geen welles-nietes-spelletje over beginnen, maar kadert Angelina Jolies beslissing om zelf in te grijpen in haar bestaan en haar leven te verlengen met een drastische ingreep (die haar vrouw zijn op een ingrijpende manier aantast, toch?) niet een beetje té veel in de moderne mythe dat de moderne mens maakbaar zou zijn? Via de hoge vlucht van de plastische chirurgie en de steeds verder gaande mogelijkheden die de wetenschap ons biedt, waant de mens zich een beetje God zelve, die naar eigen inzicht, behoefte en voorkeur kan ingrijpen in zijn eigen natuurlijke beperkingen, of het nu om een te grote neus gaat of een dodelijke ziekte. Terwijl we toch, diep in ons binnenste, weten dat in deze wereld en in dit leven niets perfect is… Behalve de wetmatigheid van de natuur dan: die is perfect!